Βοσνία-Ερζεγοβίνη

Κράτος της νοτιοανατολικής Ευρώπης, στη Βαλκανική χερσόνησο, που προέκυψε από τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας.Συνορεύει Β και Δ με την Κροατία και Α και Ν με τη (Νέα) Γιουγκοσλαβία.Το κράτος της Β.-Ε. έχει μικρή διέξοδο στην Αδριατική Θάλασσα. Τα σύνορά της ορίστηκαν μετά τη συμφωνία του Ντέιτον (1995) μεταξύ των Βοσνίων και των Κροατών, ώστε να εμποδιστεί η δημιουργία μιας Μεγάλης Γιουγκοσλαβίας από τους Σέρβους μετά τη διάλυση της παλαιάς, ενωμένης Γιουγκοσλαβίας. Τα παράκτια εδάφη της περιορίζονται σε μία στενή λωρίδα γης 19 χλμ., χωρίς κανένα λιμάνι. Η λωρίδα αυτή χωρίζει την κροατική πόλη Ντουμπρόβνικ από την υπόλοιπη Κροατία, διακόπτοντας έτσι την εδαφική συνέχεια της Δαλματίας. Αν και τη συνθέτουν δύο ξεχωριστές περιφέρειες, η Β.-Ε. αντιμετωπίζεται ως ενιαία πολιτική, διοικητική και κοινωνικο-οικονομική ενότητα από τις αρχές του 16oυ αι.Η χώρα διαιρείται στη Βοσνιακή-Κροατική ομοσπονδία (51% της έκτασης, 26.076 τ. χλμ., πρωτεύουσα το Σαράγιεβο) και τη Σερβοβοσνιακή δημοκρατία (49%, 25.053 τ. χλμ., πρωτεύουσα η Μπάνια Λούκα), διαιρέσεις ωστόσο οι οποίες δεν προσδίδουν χαρακτήρα αυτονομίας των παραπάνω περιοχών και εξαρτώνται άμεσα από την κεντρική διοίκηση του κράτους. Η πλειοψηφία των πολιτών της Β.-Ε. είναι Βόσνιοι (44%) και ακολουθούν οι Σέρβοι (31%), οι Κροάτες (17%) και οι υπόλοιποι Γιουγκοσλάβοι (5,5%). Ένα 2,5% αποτελείται από διάφορα άλλα βαλκανικά φύλα. Επίσημη γλώσσα του κράτους είναι η βοσνιακή, ως επίσημες όμως έχουν αναγνωριστεί επίσης η σερβική και η κροατική.Το πολίτευμα της Β.-Ε. είναι προεδρική δημοκρατία. Τη νομοθετική εξουσία ασκεί το κοινοβούλιο το οποίο αποτελείται από τη βουλή των αντιπροσώπων (130 μέλη) και τη βουλή των κοινοτήτων (110 μέλη). Το προεδρικό συμβούλιο απαρτίζεται από επτά μέλη που εκλέγουν τον πρόεδρο, ο οποίος εκτίει τα καθήκοντά του για έναν χρόνο. Οι βουλευτές έχουν τετραετή θητεία και εκλέγονται άμεσα από τον λαό με καθολική ψηφοφορία η οποία είναι υποχρεωτική για τους πολίτες άνω των 18 ετών.Τα κυριότερα κόμματα στη χώρα είναι το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (SDΡ), το Κόμμα Δημοκρατικής Δράσης (SDΑ) και το Σερβικό Δημοκρατικό Κόμμα (SDS). Συνολικά υπάρχουν 20 κόμματα. Πρωθυπουργός από το 2001 είναι ο Ζλάτκο Λαγκουμντζίγια (Ζlatko Lagumdzija).Η δικαιοσύνη είναι ανεξάρτητη και ασκείται από το ανώτατο δικαστήριο της χώρας. Εκτός των πρωτοβάθμιων δικαστηρίων, η χώρα διαθέτει και συνταγματικό δικαστήριο, τα μέλη του οποίου είναι εννέα. Από αυτά, τέσσερα εκλέγονται από τη βουλή των αντιπροσώπων, δύο από το εθνικό συμβούλιο και τρία (τα οποία δεν προέρχονται από τη Βοσνία) από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.Οι διαφορετικές θρησκείες που υπάρχουν έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της πολιτικής κατάστασης και ήταν ένας από τους βασικούς λόγους των συγκρούσεων που ακολούθησαν τη διάλυση της πρώην Γιουγκοσλαβίας. 40% των κατοίκων της είναι μουσουλμάνοι (Βόσνιοι), 31% χριστιανοί ορθόδοξοι, 15% καθολικοί και 4% προτεστάντες. Υπάρχει επίσης μία μικρή εβραϊκή κοινότητα, που περιλαμβάνει περίπου 70.000 μέλη. Άλλα θρησκεύματα εκπροσωπούνται από το 2,5% του πληθυσμού.Η εκπαίδευση είναι υποχρεωτική μεταξύ 7-15 ετών και παρέχεται δωρεάν από το κράτος. Οι νέοι μπορούν να παρακολουθήσουν το γυμνάσιο (γενική παιδεία) ή τεχνικές σχολές. Υπάρχουν τέσσερα πανεπιστήμια, στο Σαράγιεβο, τη Μπάνια Λούκα, το Μόσταρ και την Τούζλα.Οι επίσημες ένοπλες δυνάμεις του βοσνιακού κράτους υπολογίζονται σε 29.757 άτομα. Η έκτακτη κατάσταση που επικρατεί στη χώρα επιβάλλει ωστόσο την κατάταξη όλων των ηλικιών μέχρι 50 ετών, εφόσον απαιτήσει κάτι τέτοιο η κυβέρνηση ή οι αντίστοιχοι υπεύθυνοι.Η χώρα προσπαθεί να ανανήψει από έναν καταστροφικό για την οικονομία της πόλεμο και είναι προφανές πως δεν υπάρχει προς το παρόν εφαρμόσιμο σχέδιο κοινωνικής πρόνοιας. Η Β.-Ε. λαμβάνει οικονομική και ανθρωπιστική βοήθεια από το εξωτερικό.Το σχήμα της χώρας είναι τριγωνικό, με βόρειο σκέλος τον ποταμό Σάβο, ανατολικό τον Δρίνο και δυτικό τις Δειναρικές Άλπεις. Παρότι τα εδάφη της αρχίζουν εκεί όπου τελειώνει η κροατική Δαλματία, η Β.-Ε. διαφέρει ριζικά από αυτή στο κλίμα, στο περιβάλλον και στο τοπίο. Οι Δειναρικές Άλπεις, που χωρίζουν τις δύο χώρες, εκτείνονται κατά μήκος των δαλματικών ακτών και φτάνουν στον νότο μέχρι την Ερζεγοβίνη, εμποδίζοντας τη θαλάσσια επίδραση στο κλίμα των ηπειρωτικών εδαφών. 0 μεγάλος αυτός ορεινός όγκος αποτελεί τη συνέχεια των αλπικών πτυχώσεων, οι οποίες περιβάλλουν τη Μεσόγειο θάλασσα στα Βαλκάνια, και συνδέει μέσω των Ιουλιανών Άλπεων τις βαλκανικές οροσειρές με τις κυρίως Άλπεις. Γενικότερα, στις Δειναρικές Άλπεις υπάγονται όλα τα ορεινά συστήματα του δυτικού τμήματος της Βαλκανικής χερσονήσου. Η ψηλότερη κορυφή στα εδάφη της Β.-Ε. βρίσκεται στο όρος Μάγκλιτς, στα σύνορα με το Μαυροβούνιο, που φτάνει τα 2.387 μ. Το βορειοανατολικό τμήμα των Δειναρικών Άλπεων είναι καλυμμένο από πυκνά δάση και διασχίζεται από βαθιές χαράδρες. Το υπόλοιπο αποτελείται από διαβρωμένα καρστικά ασβεστολιθικά επίπεδα που η επιφάνειά τους μοιάζει με απολιθωμένο σπόγκο και έχει μεγάλη διηθητικότητα. Το βρόχινο νερό, τα λειωμένα χιόνια και τα νερά της επιφάνειας που απορροφούν συλλέγονται μέσα από τις ρωγμές σε υπόγειες δεξαμενές και από αυτές διοχετεύονται σε υπόγειους ποταμούς, των οποίων ο ρους σε ορισμένα σημεία εξέρχεται στην επιφάνεια. Τα καρστικά φαινόμενα (πόλγες) παρουσιάζουν μεγάλη συχνότητα κατά μήκος μιας μεγάλης λωρίδας, που υποχωρεί παράλληλα προς τις αδριατικές οροσειρές. Οι καρστικοί σχηματισμοί εμφανίζονται ευδιάκριτα και έντονα στην περιοχή Καρς της Σλοβενίας, όπου μελετήθηκαν για πρώτη φορά και απ’ όπου έλαβαν επίσης την ονομασία τους. Τα ανάγλυφα είναι πιο ψηλά και τραχιά στο νοτιοκεντρικό τμήμα (Πλότσα 2.238 μ., Βράνιτσα 2.107 μ., Βλάσιτς 1.943 μ. κ.ά.) και χαμηλώνουν προς τα βόρεια, με απαλούς κυματισμούς, προς τη μεγάλη αύλακα της κοιλάδας του Σάβου.Το δειναρικό ανάγλυφο που εκτείνεται παράλληλα προς την ακτή κλείνει το έδαφος της Β. και εμποδίζει τις θαλάσσιες επιδράσεις. Έτσι, σχεδόν όλη η χώρα υπόκειται σε ένα ηπειρωτικό κλίμα, μάλλον εύκρατο, με ψυχρούς χειμώνες και ζεστά παρατεταμένα καλοκαίρια, στα οποία δεν είναι σπάνιες οι καταιγίδες. Οι ψυχροί άνεμοι των Δειναρικών Άλπεων κάνουν ορισμένες φορές τους χειμώνες εξαιρετικά ψυχρούς και κατεβάζουν μερικές μονάδες τη θερμοκρασία την εποχή του καλοκαιριού. Οι ετήσιες και εποχιακές διακυμάνσεις των θερμοκρασιών είναι επομένως μέτρια υψηλές. Οι χιονοπτώσεις είναι συχνές τον χειμώνα. Οι κλιματικές συνθήκες διαφέρουν στην Ερζεγοβίνη, όπου στην κοιλάδα του ποταμού Νέρετβα το κλίμα εξελίσσεται σε μεσογειακό, ιδίως στα μέρη που βρίσκονται πλησιέστερα στο δέλτα του ποταμού, στην Αδριατική. Οι βροχοπτώσεις στις ανατολικές πλευρές του δειναρικού συστήματος παρουσιάζουν βαθμιαία ελάττωση σε σχέση με τις τιμές της πλευράς της Αδριατικής. Η ετήσια βροχόπτωση κυμαίνεται από 1.500-2.000 χιλιοστά.Στα ψηλότερα βουνά του δειναρικού συστήματος ζουν λύκοι, αλεπούδες, τσακάλια, αγριόχοιροι, ζαρκάδια και αγριόγατες. Η λωρίδα των καρστικών υψιπέδων είναι γυμνή από βλάστηση, ο ανθρώπινος πληθυσμός είναι περιορισμένος και οι αγροτικές δραστηριότητες λίγες. Υπάρχουν μόνο μερικές οάσεις καλλιεργειών στο βάθος των μεγάλων λεκανών, όπου βρίσκονται και τα πιο πυκνοκατοικημένα κέντρα. 0 πληθυσμός στα καρστικά εδάφη αυξήθηκε, όταν αξιοποιήθηκαν τα κοιτάσματα του υπεδάφους. Αντίθετα, οι πλαγιές των πιο ψηλών βουνών, στη νοτιοκεντρική λωρίδα, καλύπτονται από πυκνά και μεγάλα δάση, κυρίως από πεύκα, έλατα, δρυς και οξιές. Εδώ τα κατοικημένα κέντρα βρίσκονται κυρίως στις κοιλάδες των μεγαλύτερων ποταμών, που είναι άλλωστε βασικές συγκοινωνιακές αρτηρίες σε μία από τις πιο απρόσιτες περιοχές της Βαλκανικής. Ο ποταμός Μπόσνα πηγάζει σχεδόν στο κέντρο της χώρας, από το όρος Ίγκμαν κοντά στο Σαράγιεβο, και εκβάλλει στον Σάβο. Ρέει ολόκληρος στο έδαφος της Β.-Ε., περνώντας μέσα από το Σαράγιεβο και τη Ζένιτσα. Εκβάλλει στον Σάβο ύστερα από διαδρομή 270 χλμ. και ένα τμήμα του είναι πλωτό για μικρά πλοία. Κατά την περίοδο των βροχών πλημμυρίζει. Τα περισσότερα χιλιόμετρα μέσα στο έδαφος της Β. διανύει ο παραπόταμος του Δούναβη Σάβος (940 χλμ.), ο οποίος είναι πλωτός σε μήκος 600 χλμ. Το καλοκαίρι ο όγκος των νερών του ελαττώνεται και το φθινόπωρο αυξάνει, ενώ την άνοιξη ο ποταμός πλημμυρίζει από τα νερά των χιονιών που λειώνουν στα βουνά από τα οποία διέρχεται. Εκτός από τον Μπόσνα, άλλοι δεξιοί παραπόταμοι του Σάβου στη Β.-Ε. είναι ο Ούνα, ο Βέρμπας και ο Δρίνος, που είναι πλωτοί μόνο για μικρά πλοία. 0 Δρίνος διανύει διαδρομή 346 χλμ., ολόκληρη στο έδαφος της Β.-Ε. ώσπου να εκβάλλει στον Σάβο. Δημιουργείται ακριβώς πάνω στα σύνορα με το Μαυροβούνιο, από τη συμβολή των ποταμών Τάρα και Πίβα, που έχουν τις πηγές τους στα βουνά του Μαυροβουνίου. Ρέει προς τα ΒΑ, διασχίζει χαράδρες και φαράγγια, σχηματίζοντας σε πολλά σημεία υδατοπτώσεις και δέχεται πολλούς παραποτάμους, σημαντικότερος των οποίων είναι ο Λιμ. Στο κάτω τμήμα του ρου του γίνεται πλατύτερος και στο τελευταίο μεγάλο τμήμα της διαδρομής του σχηματίζει τα σύνορα με τη Σερβία. 0 Δρίνος έχει το μεγαλύτερο υδροηλεκτρικό δυναμικό όχι μόνο στη Β.-Ε. αλλά και σε ολόκληρη την πρώην Γιουγκοσλαβία. 0 Ούνα πηγάζει στις Δειναρικές Άλπεις, σχηματίζει και αυτός ένα τμήμα των συνόρων της Β.-Ε. με την Κροατία και εκβάλλει στον Σάβο ύστερα από διαδρομή 230 χλμ. Έχει δεξιό παραπόταμο τον Σάνα, ο οποίος είναι περίπου ισομήκης με αυτόν. Σημαντικά εργοστάσια υδροηλεκτρικής ενέργειας έχουν κατασκευαστεί στον Σάβο, τον Βέρμπας και τον Δρίνο. Όλοι οι ποταμοί, εκτός του Νέρετβα, ανήκουν στη λεκάνη της Μαύρης θάλασσας, εφόσον συμβάλλουν στον Δούναβη, ο οποίος εκβάλλει στη Μαύρη θάλασσα. 0 Νέρετβα είναι ο μόνος σημαντικός ποταμός που πηγάζει από την Ερζεγοβίνη και εκβάλλει στην Αδριατική. Είναι πλωτός μέχρι το Μέτκοβιτς, που βρίσκεται στη μεθόριο μεταξύ Ερζεγοβίνης και Δαλματίας. Κατά την περίοδο των βροχών πλημμυρίζει.Ο πληθυσμός της χώρας που αποτελεί σήμερα τη Β.-Ε. ήταν αρχικά Θράκες, σύμφωνα με ορισμένες ιστορικές μαρτυρίες, και αργότερα η χώρα κατοικήθηκε από τους Ιλλυριούς. Τον 9o αι. η χώρα κατακτήθηκε από τους Ρωμαίους και κατά την περίοδο αυτή αναπτύχθηκαν πολλές από τις πόλεις της. Οι σημερινοί μουσουλμάνοι κάτοικοί της είναι σλαβόφωνοι και απόγονοι των εξισλαμισθέντων Βογόμιλων. Τα ήθη και τα έθιμά τους δεν διαφέρουν από εκείνα των χριστιανών. Δεν υιοθέτησαν ποτέ την πολυγαμία των άλλων μουσουλμάνων. Αντίθετα, οι μεικτοί γάμοι ήταν συχνοί. Ενώ η πολιτική αντιπαράθεση ήταν ήπια και σπάνια, υπήρξαν ωστόσο συγκρούσεις μεταξύ των κατοίκων της χώρας.Πριν από τις συγκρούσεις (1989-90), 43,7% των κατοίκων της Β.-Ε. ήταν Βόσνιοι μουσουλμάνοι, 31,3% Σέρβοι και 17,3% Κροάτες. Υπήρχαν επίσης αρκετοί Μαυροβούνιοι, Εβραίοι κ.ά. Το 34% του πληθυσμού μένει στις μεγάλες πόλεις. Μέχρι πριν από τον πόλεμο, η ύπαιθρος αποτελούσε την επιλογή των περισσότερων κατοίκων της χώρας.Οι πρώτοι οικισμοί ιδρύθηκαν από τους Ιλλυριούς και τον 1ο αι. π.Χ. η περιοχή κατακτήθηκε από τους Ρωμαίους. Μέχρι την κατάκτηση της Β.-Ε. από τους Οθωμανούς, οι οποίοι διαμόρφωσαν και τις πρώτες πόλεις, η περιοχή κατακτήθηκε διαδοχικά από τους Σλάβους και τους Γότθους. Οι σημαντικότερες πόλεις της χώρας, εκτός από το Σαράγιεβο (βλ. λ.) είναι η Μπάνια Λούκα (Βanja Luca, 179.000 κάτ. το 2002), η Ζένικα (Ζenica, 105.000 κάτ. το 2002), η Τούζλα (Τuzla, 112.866 κάτ. το 2002), το Μόσταρ (Μostar, 72.000 κάτ. το 2002), το Πρίεντορ (Ρrijedor, 33.000 κάτ. το 2002) και το Ντομπόι (Doboj, 31.000 κάτ. το 2002).Η Β.-Ε. ήταν από τις πιο φτωχές περιοχές της ενωμένης πρώην Γιουγκοσλαβίας. Λίγα χρόνια πριν από τη διάλυση της ομοσπονδίας, έγιναν προσπάθειες για ενίσχυση της βιομηχανικής υποδομής της και μετατράπηκε σε μία από τις αναπτυσσόμενες βιομηχανικά δημοκρατίες. Η χώρα έχει ΑΕΠ ύψους 7.000 εκατ. δολαρίων ΗΠΑ (2001) και κατά κεφαλήν εισόδημα 1.800 δολάρια. Ένα μεγάλο ποσοστό των κατοίκων (19,8%) απασχολούνταν στην αγροτική οικονομία (γεωργία, κτηνοτροφία, δάση). Ο πληθωρισμός, σύμφωνα με στοιχεία του 2000, ανερχόταν στο 8%.Η γεωργική παραγωγή της περιλαμβάνει καπνό, βρόμη, καλαμπόκι, λαχανικά, πατάτες, σιτάρι και μεγάλη ποικιλία φρούτων. Τα δάση καλύπτουν περίπου το 34% του εδάφους της. Το 1991 η παραγωγή ξυλείας έφτασε τα 6.700.000 κυβικά μέτρα.Το δυναμικό της Β.-Ε. περιλαμβάνει περίπου 1,4 εκατ. πρόβατα, 850.000 αγελάδες και 600.000 χοίρους. Τα γαλακτοκομικά προϊόντα είναι η βασική κτηνοτροφική παραγωγή της, που περιλαμβάνει επίσης μοσχαρίσιο και χοιρινό κρέας.Η Β. πήρε το όνομά της από τον ποταμό Μπόσνα, τον οποίο οι αρχαίοι ονόμαζαν Βοσάνα. Εκτείνεται στο κέντρο της παλαιάς Γιουγκοσλαβίας, μεταξύ των ποταμών Σάβου, Δρίνου και Ούνα, με σπουδαιότερα ιστορικά αστικά κέντρα το Σαράγιεβο, την Μπάνια Λούκα και την Τούζλα. Η Ε., που στα σερβοκροατικά σημαίνει δουκάτο, βρίσκεται στα νότια της Β., με το Μαυροβούνιο στα Α και ΝΑ και με κύριο ιστορικό και διοικητικό κέντρο το Μόσταρ. Οι πρώτοι πληθυσμοί. 0 παλαιότερος πληθυσμός της περιοχής που ονομάζεται σήμερα Β.-Ε. ήταν, σύμφωνα με τις ιστορικές εκτιμήσεις, Θράκες τους οποίους διαδέχτηκαν οι Ιλλυριοί, οι οποίοι ήταν οργανωμένοι σε πατριαρχικά φύλα και υποτάχθηκαν ύστερα από πολύχρονους αγώνες στους Ρωμαίους τον 9o αι. Με τη διαίρεση της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, το 395 μ.Χ., η Ιλλυρία έγινε τμήμα του δυτικού ρωμαϊκού κράτους, αλλά τον 5o αι. μ.Χ. ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός Α’ την ενσωμάτωσε στην ανατολική Ρωμαϊκή αυτοκρατορία (Βυζάντιο). Οι Σλάβοι, οι οποίοι άρχισαν να καταλαμβάνουν τη Βαλκανική χερσόνησο κατά τον 7o αι., κατοίκησαν και τις περιοχές της Β.-Ε. και οργάνωσαν τις δικές τους διοικητικές μονάδες, που ονομάζονταν ζούπας. Η άφιξη των Ούγγρων στην κοιλάδα του Δούναβη και η συμφωνία που έγινε ανάμεσα στον βασιλιά τους Καλμάν και τους Κροάτες ευγενείς το 1102 επηρέασαν σημαντικά την ιστορική πορεία της Β.-Ε. Η περιοχή διαιρέθηκε σε βανάτα, μετά την κατάκτησή της από τους Κροάτες, έχοντας επικεφαλής ηγεμόνες που έφεραν τον τίτλο του βάνου και αντιπροσώπευαν τους ηγεμόνες της Κροατίας. Οι κυρίαρχοι άλλαξαν, και έτσι κατά καιρούς πέρασαν από εκεί Βυζαντινοί, Σέρβοι, Κροάτες και Ούγγροι. Μετά τη συμφωνία Ούγγρων και Κροατών η περιοχή αυτή έγινε τμήμα του ουγγροκροατικού βασιλείου και κυβερνήθηκε, όπως και η γειτονική Κροατία, από τους βάνους, ανάμεσα στους οποίους ο βαν Κουλίν (1180-1204) ήταν ο σημαντικότερος. Κατά την εποχή αυτή, άρχισε η εκμετάλλευση των ορυχείων της Β. και διαδόθηκε σε μεγάλα στρώματα του πληθυσμού η αίρεση των Βογόμιλων, στους οποίους ανήκε και ο ίδιος ο Κουλίν. Οι Βογόμιλοι θεωρούνταν από τους υπόλοιπους χριστιανούς επικίνδυνοι αιρετικοί και οι Ούγγροι βασιλείς είχαν την εξουσιοδότηση από τους πάπες να τους εξοντώνουν. Ωστόσο, παρά τις προσπάθειες και τις στρατιωτικές επιχειρήσεις, οι Βογόμιλοι δεν εξοντώθηκαν, γεγονός το οποίο έπαιξε σημαντικό ρόλο στη μετέπειτα κατάκτηση της χώρας από τους Οθωμανούς Τούρκους. Η τουρκική κατάκτηση. Κατά τον 14o και 15o αι. οι βάνοι της Β. ήταν ουσιαστικά ανεξάρτητοι ηγεμόνες, των οποίων η εδαφική δικαιοδοσία κυμαινόταν, καθώς συχνά περιλάμβανε περιοχές της γειτονικής Σερβίας, της Δαλματίας και του Μαυροβουνίου. Το 1376, ο βαν Στεφάν Τβέρτκο ανακηρύχθηκε βασιλιάς της Β., της Σερβίας και των παραλίων της Αδριατικής και μετέτρεψε τη χώρα του σε βασίλειο. Κατά την περίοδο αυτή, οι Τούρκοι είχαν ήδη αρχίσει να διεισδύουν στα Βαλκάνια και στην περίφημη μάχη του Κοσσυφοπεδίου, το 1389, οι Σέρβοι ηττήθηκαν και η ανεξαρτησία της Β. κινδύνεψε σοβαρά. Το βασίλειο της Β., μαστιζόμενο από εσωτερικές διενέξεις ανάμεσα σε διάφορους φεουδάρχες και περιφερειακούς ηγεμόνες, κατάφερε ωστόσο να διατηρήσει την ανεξαρτησία του μέχρι το 1463, όταν ο τελευταίος Βόσνιος βασιλιάς, ο Στέφαν Τομάσεβιτς, ηττήθηκε, συνελήφθη και εκτελέστηκε από τους Οθωμανούς Τούρκους με επικεφαλής τον γνωστό στην ιστορία Μωάμεθ Β’. Η Ε. παρέμεινε ημιανεξάρτητη για άλλα είκοσι χρόνια, αλλά τελικά ενσωματώθηκε στην Οθωμανική αυτοκρατορία το 1483. Αντίθετα με άλλες χώρες της νοτιοανατολικής Ευρώπης, όπου τα ανώτατα στρώματα εξοντώθηκαν από τους Τούρκους, στη Β.-Ε. οι ντόπιοι ευγενείς φεουδάρχες, οι οποίοι ανήκαν όλοι στην αίρεση των Βογόμιλων, δήλωσαν πρόθυμοι να αποδεχθούν το Ισλάμ εφόσον εξασφαλίζονταν τα φεουδαρχικά τους δικαιώματα. 0 σουλτάνος συμφώνησε και έτσι δημιουργήθηκαν οι μπέηδες και οι αγάδες φεουδάρχες της Β.-Ε. Με τη ρύθμιση αυτή οι άρχοντες συνέχισαν να ασκούν τα φεουδαρχικά τους δικαιώματα υπό διαφορετικές συνθήκες και τα διατήρησαν μέχρι τις αρχές του 20ού αι. Κατά την περίοδο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας σημειώθηκαν πολλές εξεγέρσεις στη Β., από τις οποίες η σημαντικότερη ήταν η εξέγερση των μουσουλμάνων (1831-32) με επικεφαλής τον Χουσεΐν Μπέη και η εξέγερση των χριστιανών της Β., και ιδίως της Ε., το 1875, που αποτέλεσε και μία από τις αιτίες του Ρωσοτουρκικού πολέμου του 1877. Τους μπέηδες και αγάδες ακολούθησαν στην προσχώρησή τους στο Ισλάμ και οι δουλοπάροικοί τους Βογόμιλοι, δημιουργώντας έτσι τον πυρήνα του σλαβικού μουσουλμανικού πληθυσμού της Β.-Ε. Σύγχρονη ιστορία. Η Αυστροουγγρική αυτοκρατορία προσάρτησε το 1908 την Β.-Ε. και η προσάρτηση αυτή προκάλεσε κρίση και ένταση στις σχέσεις μεταξύ Σερβίας και Αυστροουγγαρίας. Το 1910 παραχωρήθηκε στη Β.-Ε. ιδιαίτερο σύνταγμα και το 1914 η δολοφονία στο Σαράγιεβο του διαδόχου της Αυστροουγγαρίας Φραγκίσκου Φερδινάνδου από τον Σέρβο φοιτητή Γκαβρίλ Πριντσίπ συνετέλεσε στην έκρηξη του Α’ Παγκοσμίου πολέμου. Μετά τη διάλυση της αυστροουγγρικής μοναρχίας, μία εθνική επιτροπή που συγκροτήθηκε στο Σαράγιεβο κήρυξε την ανεξαρτησία της Β.-Ε., η οποία από την 1η Δεκεμβρίου 1918 αποτέλεσε τμήμα του βασιλείου των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων. Η συνέχεια της ιστορίας της Β.-Ε. συνδέεται πια άμεσα με τις τύχες της Γιουγκοσλαβίας, εφόσον αποτελεί πλέον αναπόσπαστο τμήμα της (η ονομασία Γιουγκοσλαβία δόθηκε το 1929). Το πρόβλημα της Β.-Ε. αποτέλεσε εξαρχής ένα περίπλοκο εθνικοπολιτικό ζήτημα και βρισκόταν στο επίκεντρο των σερβοκροατικών σχέσεων. Οι Σέρβοι υποστήριζαν ότι η Β.-Ε. είναι σερβική επαρχία, ενώ οι Κροάτες επέμεναν ότι είναι κροατική περιοχή και κατά συνέπεια θα έπρεπε να συνδεθεί διοικητικά, υπό τη μία ή την άλλη μορφή, με την Κροατία. Τις διαφορετικές αυτές θέσεις ενίσχυε ανέκαθεν η εθνολογική και θρησκευτική σύνθεση του πληθυσμού της Β.-Ε., καθώς εδώ δεν αναπτύχθηκε ένας εσωτερικός εθνικισμός όταν αναπτυσσόταν ο εθνικισμός των Σέρβων ή των Κροατών. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, οι αντάρτες που αγωνίστηκαν εναντίον της γερμανικής κατοχής, με επικεφαλής τον Τίτο, και έγιναν γνωστοί διεθνώς ως παρτιζάνοι προέρχονταν από όλες τις εθνότητες της Γιουγκοσλαβίας και στη διάρκεια του αγώνα τους κατέλαβαν το μεγαλύτερο τμήμα της Β.-Ε. Με τη νίκη των ανταρτών του Τίτο, μετά τον πόλεμο η Β.-Ε. έγινε μία από τις έξι ιδρυτικές δημοκρατίες της Γιουγκοσλαβικής Ομοσπονδίας. Στη δεκαετία του 1960, ο Τίτο ευνόησε την ανάδειξη των Βοσνίων μουσουλμάνων ως κυρίαρχης πολιτικής δύναμης στη Β.-Ε., στην προσπάθειά του να αντιμετωπίσει την αυξανόμενη ένταση ανάμεσα στους Σέρβους και στους Κροάτες της δημοκρατίας αυτής. Οι ομοσπονδιακές αρχές προσπάθησαν να δημιουργήσουν μία ισότιμη πολιτική δύναμη με τους Σέρβους και τους Κροάτες και για τον σκοπό αυτό αποδόθηκε στους Σλάβους μουσουλμάνους η ιδιότητα της ξεχωριστής εθνικής κατηγορίας, μία διεθνώς μοναδική πρακτική, με αποτέλεσμα από τη δεκαετία του 1960 και μετά σε όλες τις απογραφές στη Γιουγκοσλαβία, αλλά και στη θεσμική κατοχύρωση των εθνικών ομάδων της ομοσπονδίας, οι μουσουλμάνοι να θεωρούνται μία από τις εθνότητες της Γιουγκοσλαβίας. Από τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας στην ανεξαρτησία. Η απογραφή του 1991 έδειξε ότι οι μουσουλμάνοι αποτελούσαν το 43,7% του πληθυσμού, οι Σέρβοι το 31,4% και οι Κροάτες το 17,3%. Αυτή η κατάταξη με βάση την εθνική καταγωγή συμπίπτει σχεδόν πλήρως και με τη θρησκευτική ένταξη, εφόσον οι Σέρβοι είναι κατά παράδοση ορθόδοξοι και οι Κροάτες καθολικοί. Η Β.-Ε. αποτελούσε, ωστόσο, δυνητικά το πιο επικίνδυνο σημείο στο μωσαϊκό των εθνικών ομάδων της Ομοσπονδιακής Γιουγκοσλαβίας, κάτι που έγινε φανερό στις εκλογές που διεξήχθησαν στα τέλη του 1990 (για τις εξελίξεις συνολικά στην ενιαία μέχρι το 1991 Γιουγκοσλαβία, βλ. λ. Γιουγκοσλαβία). Στις εκλογές αυτές, τις πρώτες ελεύθερες εκλογές που έγιναν περίπου ταυτόχρονα σε όλες τις ομόσπονδες δημοκρατίες της Γιουγκοσλαβίας, σημειώθηκε ιδιαίτερα στη Β.-Ε. η ταύτιση της εθνικής καταγωγής με την προτίμηση σε ένα συγκεκριμένο πολιτικό κόμμα. Το κυρίαρχο μέχρι τότε κόμμα της Ένωσης Κομουνιστών απέσπασε μόλις 19 έδρες στο σύνολο των 240, ενώ ένα νέο φιλελεύθερο κόμμα, η Συμμαχία των Μεταρρυθμιστικών Δυνάμεων, κέρδισε 13 έδρες. Τα κόμματα που θριάμβευσαν ήταν τα τρία εθνικιστικά κόμματα: το Κόμμα της Δημοκρατικής Δράσης των Βοσνίων Μουσουλμάνων κατέλαβε 86 έδρες, το Σερβικό Δημοκρατικό Κόμμα 72 έδρες και η Κροατική Δημοκρατική Ένωση 44 έδρες. Τα τρία εθνικιστικά κόμματα κατέλαβαν και τις επτά θέσεις της συλλογικής προεδρίας και σχημάτισαν κυβέρνηση συνασπισμού, με πρόεδρο της δημοκρατίας τον Αλία Ιζετμπέκοβιτς του Κόμματος Δημοκρατικής Δράσης, ενώ ο Κροάτης Γιούρε Πέλιβαν θα αναλάμβανε πρωθυπουργός και ο Σέρβος Μομτσίλο Κράισνικ θα γινόταν πρόεδρος της βουλής. Στα τέλη του 1991, η Β.-Ε. δέχτηκε τον αντίκτυπο των εξελίξεων στις σερβοκροατικές σχέσεις. 0 Ιζετμπέκοβιτς μαζί με την ηγεσία της ΠΓΔΜ πρότειναν μία χαλαρή συνομοσπονδία ως προοπτική, αλλά στις περιοχές όπου κυριαρχούσαν οι Σέρβοι της Β. άρχισαν να ανακηρύσσονται αυτόνομες κοινότητες, όπως είχε συμβεί και στις περιοχές της Κροατίας που κατοικούνταν από Σέρβους. Η κεντρική κυβέρνηση καταδίκασε αυτές τις ενέργειες, αλλά σε πολλές σερβικές περιοχές, όπως στην ανατολική Ε. και τη βορειοανατολική Β., ανακηρύχθηκαν αυτόνομες σερβικές περιοχές. Στα τέλη του 1991, ο γιουγκοσλαβικός ομοσπονδιακός στρατός ανέλαβε ουσιαστικά τον έλεγχο του Μόσταρ και άρχισε να πολιορκεί το Ντουμπρόβνικ. Στις έντονες συζητήσεις που έγιναν στη βουλή, οι Σέρβοι απέρριψαν τις προτάσεις για ανακήρυξη ανεξαρτησίας, υποστηρίζοντας ότι όλοι οι Σέρβοι θα έπρεπε να ζουν σε ένα κράτος, και αποχώρησαν από τη βουλή. Οι υπόλοιποι βουλευτές ενέκριναν απόφαση με την οποία η Β.-Ε. ανακηρύχθηκε κυρίαρχο κράτος στα υπάρχοντα σύνορά της. Οι αυτόνομες περιοχές των Σέρβων απέρριψαν την απόφαση της βουλής και συγκρότησαν μια συνέλευση του σερβικού έθνους και με δημοψήφισμα, που διεξήχθη μόνο μεταξύ των Σέρβων, υποστήριξαν την παραμονή τους σε ένα γιουγκοσλαβικό ή σερβικό κράτος. Ωστόσο, στο δημοψήφισμα που έγινε σε ολόκληρη τη δημοκρατία στις 29 Φεβρουαρίου 1992, από το οποίο πάντως απείχαν οι Σέρβοι, το 99,4% όσων ψήφισαν (η συμμετοχή έφτασε το 63% του εκλογικού σώματος) εκφράστηκαν υπέρ της ανεξαρτησίας, η οποία ανακηρύχθηκε αμέσως. Ο εμφύλιος πόλεμος. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι ΗΠΑ αναγνώρισαν την ανεξαρτησία της Β.-Ε. στις 7 Απριλίου 1992, αλλά ήδη από τις 27 Μαρτίου οι Σέρβοι είχαν ανακοινώσει τον σχηματισμό μιας σερβικής δημοκρατίας στα σερβοκρατούμενα εδάφη της δημοκρατίας, περίπου στο 65% της συνολικής έκτασης, με επικεφαλής τον Ράντοβαν Κάρατζιτς. Η βοσνιακή κυβέρνηση χαρακτήρισε αμέσως την κίνηση αυτή παράνομη και στα μέσα Απριλίου ξέσπασαν οι πρώτες συγκρούσεις στη Β.-Ε. ανάμεσα στον γιουγκοσλαβικό στρατό και στις ενωμένες δυνάμεις των μουσουλμάνων και των Κροατών. Σε λίγες ημέρες το Σαράγιεβο πολιορκήθηκε από τις σερβικές δυνάμεις, αλλά τον επόμενο μήνα η ηγεσία του γιουγκοσλαβικού στρατού διέταξε τις δυνάμεις του να αποχωρήσουν από τα εδάφη της Β.-Ε., στην οποία παρέμειναν μόνο οι Σέρβοι της Β. που υπηρετούσαν σε αυτόν. Οι προσπάθειες του ΟΗΕ για μεσολάβηση αποδείχτηκαν άκαρπες και από τα μέσα Μαΐου επιβλήθηκε κατάσταση πολιορκίας στη χώρα. Παρά τις εκκλήσεις, ο ΟΗΕ δεν έστειλε δυνάμεις του στη Β. και στις 20 Μαΐου η βοσνιακή κυβέρνηση χαρακτήρισε τον γιουγκοσλαβικό στρατό «κατοχική δύναμη» και εξήγγειλε τη δημιουργία ξεχωριστού στρατού της δημοκρατίας. Στα τέλη Μαΐου, ο ΟΗΕ επέβαλε οικονομικές κυρώσεις εναντίον της Γιουγκοσλαβίας για την ανάμειξή της στη βοσνιακή σύγκρουση και το Συμβούλιο Ασφαλείας αποφάσισε να στείλει 1.000 άντρες, για να προστατεύσουν το αεροδρόμιο του Σαράγιεβο. Τον Ιούνιο οι βοσνιακές δυνάμεις ανακατέλαβαν το Μόσταρ και τον επόμενο μήνα οι Κροάτες ανακήρυξαν και εκείνοι το δικό τους χωριστό κράτος στη Β.-Ε. Το νέο αυτό κράτος κάλυπτε το 30% του εδάφους και αμέσως ο Ράντοβαν Κάρατζιτς πρότεινε τον διαμελισμό της Β.-Ε. ανάμεσα σε Σέρβους και Κροάτες. Στα τέλη Ιουλίου 1992, καθώς ο αριθμός των νεκρών από τις συγκρούσεις στη Β. αυξανόταν δραματικά, αποκαλύφθηκε ότι δεκάδες άμαχοι ήταν θύματα της πολιτικής. Οι αποκαλύψεις για την πολιτική των εθνικών εκκαθαρίσεων, δηλαδή της εκδίωξης μιας εθνικής ομάδας για να δημιουργηθεί ομοιογένεια στον πληθυσμό, μία πολιτική την οποία εφάρμοσαν κυρίως οι Σέρβοι, καθώς και η ανακάλυψη στρατοπέδων συγκέντρωσης κρατουμένων στη Β.-Ε., οδήγησαν στην ομόφωνη καταδίκη των πρακτικών αυτών από τον ΟΗΕ τον Αύγουστο του 1992. Στα τέλη Αυγούστου 1992, στη Διάσκεψη του Λονδίνου, υπό την αιγίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΟΗΕ, έλαβαν μέρος εκπρόσωποι όλων των πλευρών της βοσνιακής σύγκρουσης. Ωστόσο, η Διάσκεψη του Λονδίνου δεν κατάφερε να σταματήσει τον πόλεμο στη Β.-Ε. Η στρατιωτική επέμβαση απομακρύνθηκε με την παραπομπή του ζητήματος στις διαπραγματεύσεις της Γενεύης, αλλά οι συγκρούσεις δεν σταμάτησαν. Στα τέλη του 1992 οι ενδοσερβικές αντιθέσεις οξύνθηκαν και ο πρόεδρος της Γιουγκοσλαβίας Ντόμπρισα Τσόσιτς ζήτησε την παραίτηση του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς και αναφέρθηκε στο ενδεχόμενο εμφυλίου πολέμου στη Σερβία. Παράλληλα, Σερβία και Κροατία άρχισαν τις πρώτες διπλωματικές επαφές για την εξομάλυνση των σχέσεών τους και ο εισηγητής του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα στην πρώην Γιουγκοσλαβία Ταντέους Μαζοβιέτσκι έδωσε στη δημοσιότητα την έκθεσή του, στην οποία κατέληγε ότι «οι εθνικές εκκαθαρίσεις έχουν ήδη επιτύχει σε μεγάλο βαθμό τον στόχο τους». Στις αρχές του 1993, οι πληροφορίες για τη διάπραξη ωμοτήτων στη Β.-Ε. αυξάνονταν, ενώ στις 8 Ιανουαρίου ένας ένοπλος Σέρβος δολοφόνησε στο Σαράγιεβο τον αντιπρόεδρο της βοσνιακής κυβέρνησης Χακίγια Τουράιλιτς, ενώ αυτός βρισκόταν σε αυτοκίνητο του ΟΗΕ. Οι διαπραγματεύσεις της Γενεύης για τη Β. μεταφέρθηκαν στη Νέα Υόρκη και στις 10 Φεβρουαρίου του 1993 οι ΗΠΑ εξέφρασαν την υποστήριξή τους στο σχέδιο Βανς-Όουεν και όρισαν τον Ρέτζιναλντ Μπαρτόλομιου εκπρόσωπό τους στις συνομιλίες. Την ίδια ημέρα, διαμαρτυρόμενη για τα εμπόδια που προέβαλαν οι Σέρβοι στην προώθηση της ανθρωπιστικής βοήθειας στους θυλάκους της ανατολικής Β. –Σρεμπρένιτσα και Γκόραζντε– η βοσνιακή κυβέρνηση διέκοψε τον ανεφοδιασμό του Σαράγιεβο. Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ υιοθέτησε νέα απόφαση, με την οποία έδινε το δικαίωμα στους Κυανόκρανους να χρησιμοποιούν βία για την ασφάλειά τους. Στις 22 Φεβρουαρίου, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ υιοθέτησε ομόφωνα την απόφαση 808, με την οποία ιδρύθηκε Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, με σκοπό να δικάσει τους υπευθύνους των εγκλημάτων πολέμου στην πρώην Γιουγκοσλαβία, κατά το πρότυπο του Δικαστηρίου της Νυρεμβέργης. Τον Μάρτιο, οι διαπραγματεύσεις της Νέας Υόρκης διακόπηκαν λόγω της αδιαλλαξίας των Σέρβων της Β. Στις αρχές του 1993, οι διαπραγματευτές του ΟΗΕ, Σάιρους Βανς και λόρδος Όουεν, έδωσαν στη δημοσιότητα ένα σχέδιο ειρήνευσης, γνωστό ως σχέδιο Βανς-Όουεν. Οι πρώτοι που το απέρριψαν ήταν οι Σέρβοι, διότι το σχέδιο δεν περιλάμβανε εδαφική συνέχεια στα τρία καντόνια που τους αναλογούσαν. Αντίθετα, οι Βόσνιοι μουσουλμάνοι το αποδέχτηκαν, υπό τον όρο ότι θα τους επιστρέφονταν κάποια εδάφη και θα επέστρεφαν οι πρόσφυγες στα σπίτια τους. Οι Κροάτες ήταν οι μόνοι που θα έβγαιναν κερδισμένοι, αν εφαρμοζόταν ποτέ το σχέδιο αυτό. Στη Β.-Ε. συμπληρωνόταν ήδη ένας χρόνος πολέμου και οι συγκρούσεις συνεχίζονταν γύρω από το Σαράγιεβο και την ανατολική Β. Στα μέσα Απριλίου η επίθεση των Κροατών στη μουσουλμανική πόλη Γιαμπλάνιτσα άνοιξε νέο μέτωπο, ενώ το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ υιοθέτησε ομόφωνη απόφαση, με την οποία απαιτούσε τον τερματισμό της πολιορκίας της Σρεμπρένιτσα, η οποία είχε ανακηρυχθεί ασφαλής ζώνη. Παράλληλα, το Συμβούλιο Ασφαλείας υιοθέτησε άλλη απόφαση, η οποία ενίσχυε τις οικονομικές κυρώσεις κατά της κυβέρνησης του Βελιγραδίου, απαγορεύοντας ιδιαίτερα τις πτήσεις αεροσκαφών και τη ναυσιπλοΐα. Οι συγκρούσεις ανάμεσα σε Βόσνιους και Κροάτες –οι οποίοι υποτίθεται ότι ήταν κοινοί σύμμαχοι εναντίον των Σέρβων– εντάθηκαν στην κεντρική Β., γύρω από την πόλη Βίτεζ. Στις 1 και 2 Μαΐου, μία διάσκεψη της τελευταίας στιγμής συγκέντρωσε όλους τους πρωταγωνιστές της σύγκρουσης στην Αθήνα. Υπό την απειλή μιας δυτικής στρατιωτικής επέμβασης και την πίεση του τότε Έλληνα πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, ο Ράντοβαν Κάρατζιτς υπέγραψε το σχέδιο Βανς-Όουεν. Όμως, στις 6 του ίδιου μήνα, το αυτόκλητο κοινοβούλιο των Σέρβων της Β. συνήλθε στο προπύργιό τους, το Πάλε, και καταψήφισε το σχέδιο ειρήνης, μεταφέροντας την οριστική απόφαση σε δημοψήφισμα που θα γινόταν σε λίγες ημέρες. Στο δημοψήφισμα το σχέδιο απορρίφθηκε με ποσοστό 96%. Η στάση των Σέρβων της Β. οδήγησε το Βελιγράδι στην επιβολή οικονομικού αποκλεισμού, για να τους υποχρεώσει να αποδεχτούν τη διαδικασία της ειρήνευσης, ενώ ο ΟΗΕ με απόφασή του χαρακτήρισε ζώνες ασφαλείας έξι πόλεις της Β.-Ε., δηλαδή, εκτός από τη Σρεμπρένιτσα, το Σαράγιεβο, την Τούζλα, τη Ζέπα, το Γκόραζντε και το Μπίχατς. Οι Σέρβοι της Β., έχοντας πάντα υπό τον έλεγχό τους το 70% του εδάφους, δήλωναν ότι είχαν νικήσει στρατιωτικά, ενώ οι μεγάλες δυνάμεις –ΗΠΑ, Ευρωπαϊκή Ένωση και Ρωσία– συνήλθαν στην Ουάσινγκτον και επεξεργάστηκαν σχέδια παρέμβασής τους στη σύγκρουση. Στα μέσα Ιουνίου ο Μιλόσεβιτς και ο Τούντζμαν πρότειναν στις διαπραγματεύσεις της Γενεύης τον διαμελισμό της Β. σε τρεις ξεχωριστές εθνικές οντότητες, στο πλαίσιο ενός συνομοσπονδιακού κράτους. Το νέο αυτό σχέδιο, στο οποίο ήταν αντίθετος ο Βόσνιος πρόεδρος, έθεσε τέρμα στις πιθανότητες εφαρμογής του σχεδίου Βανς-Όουεν και επιβεβαίωσε την αποτυχία της δυτικής διπλωματίας. Λίγο αργότερα, οι Σέρβοι της Κράινα, οι οποίοι είχαν ανακηρύξει κι εκείνοι την αυτόκλητη δημοκρατία τους, εκφράστηκαν με δημοψήφισμα υπέρ της ενοποίησής τους με τους Σέρβους της Β. Στις 11 Ιουλίου, η συλλογική προεδρία της Β. αντιπρότεινε στους διεθνείς μεσολαβητές Όουεν και Στόλτενμπεργκ, ο οποίος είχε διαδεχτεί τον Βανς, τη μετατροπή της Β.-Ε. σε ομοσπονδία χωρίς εθνικό διαμελισμό. Αντίθετα, στη Γενεύη ο Μιλόσεβιτς και ο Τούντζμαν υποστήριξαν τη δημιουργία τριών δημοκρατιών στο πλαίσιο μιας συνομοσπονδίας. Στις 27 Ιουλίου οι ηγέτες των τριών εμπόλεμων παρατάξεων συζητούσαν στο ίδιο τραπέζι το σχέδιο διαίρεσης του κράτους τους κατά την επανάληψη της Διάσκεψης της Γενεύης, που είχε διακοπεί λόγω των συνεχιζόμενων σερβικών βομβαρδισμών κατά του Σαράγιεβο. Και οι διαπραγματεύσεις αυτές, όμως, διακόπηκαν πάλι, μετά την άρνηση του Βόσνιου προέδρου να συνεχίσει τις συζητήσεις για τον διαμελισμό, εφόσον οι Σέρβοι δεν αποσύρονταν από τα όρη γύρω από το Σαράγιεβο. Την ίδια μέρα οι χώρες του ΝΑΤΟ επανέλαβαν την προειδοποίηση του Αμερικανού προέδρου προς τους Σέρβους, εγκρίνοντας την ιδέα μιας στρατιωτικής επέμβασης στη Β., με τη μορφή αεροπορικών πληγμάτων, για να διασφαλίσουν τους άνδρες του ΟΗΕ και να χαλαρώσει ο σερβικός κλοιός στο Σαράγιεβο, αφήνοντας στον ΟΗΕ τη λήψη της οριστικής απόφασης. Τον Οκτώβριο, η κατάσταση έγινε περίπλοκη, όταν ο μουσουλμάνος Φίκρετ Άμπντιτς, με μερικές χιλιάδες ενόπλους στην περιοχή του Μπίχατς, ήλθε σε συμφωνία με τους Κροάτες και τους Σέρβους του Κάρατζιτς και στράφηκε κατά των βοσνιακών στρατευμάτων. Ταυτόχρονα, οι κροατικές δυνάμεις στην κεντρική Β. προέβησαν σε σφαγές μουσουλμάνων στις περιοχές που είχαν καταλάβει. Σε όλη τη διάρκεια του 1993, ένα από τα κεντρικά θέματα της διεθνούς επικαιρότητας ήταν η συνεχιζόμενη πολιορκία της πρωτεύουσας της Β.-Ε. και ο αργός θάνατός της. Το Σαράγιεβο παρέμενε πολιορκημένο από τις δυνάμεις των Σέρβων, συνεχώς βομβαρδιζόμενο και χωρίς την παροχή νερού, φυσικού αερίου και ηλεκτρισμού. Τον Νοέμβριο του 1993 οι βοσνιακές δυνάμεις κατέλαβαν πόλεις που κατείχαν έως τότε οι Κροάτες, ενώ στις 9 Νοεμβρίου η ιστορική γέφυρα του Μόσταρ, ένα αριστούργημα της οθωμανικής αρχιτεκτονικής του 1557, καταστράφηκε από τις οβίδες των Κροατών, οι οποίοι απέκοψαν τελείως με αυτό τον τρόπο τη μισή πόλη από την υπόλοιπη, η οποία παρέμενε υπό τον έλεγχο των μουσουλμάνων. 0 Ράντοβαν Κάρατζιτς, του οποίου οι δυνάμεις έλεγχαν πλέον το 72% του εδάφους, απέκλεισε το ενδεχόμενο οποιασδήποτε εδαφικής παραχώρησης, εφόσον η διεθνής κοινότητα δεν του αναγνώριζε το δικαίωμα να κρατήσει το 64% του εδάφους της Β. Στο τέλος Νοεμβρίου, η Διάσκεψη της Γενεύης ξανάρχισε με νέες προτάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στις αρχές του 1994, και ενώ οι βομβαρδισμοί συνεχίζονταν, ιδιαίτερα στο Σαράγιεβο, ξέσπασε μία πολεμική στις πρωτεύουσες των ευρωπαϊκών χωρών για τον ρόλο του ΟΗΕ στην πρώην Γιουγκοσλαβία και για τις ταπεινώσεις τις οποίες υφίσταντο οι Κυανόκρανοι. Το ΝΑΤΟ υπενθύμισε τις αποφάσεις του ΟΗΕ για ενδεχόμενη προσφυγή σε αεροπορικές επιδρομές, προκειμένου να εμποδίσει τον στραγγαλισμό του Σαράγιεβο, και λίγο αργότερα ένα βλήμα όλμου, το οποίο έπεσε στην αγορά του Σαράγιεβο, σκότωσε 68 ανθρώπους και τραυμάτισε διακόσιους. Η σφαγή ήταν η σημαντικότερη από τη στιγμή που άρχισε η πολιορκία της βοσνιακής πρωτεύουσας και αμέσως μετά το ΝΑΤΟ απηύθυνε τελεσίγραφο στους Σέρβους, καλώντας τους να αποσύρουν τα βαριά όπλα τους σε απόσταση 20 χλμ. από το Σαράγιεβο. Οι Σέρβοι της Β., μετά την παρέμβαση και της Ρωσίας, δήλωσαν συμμόρφωση προς τους όρους. Τον Μάρτιο, Κροάτες και μουσουλμάνοι συμφώνησαν για τη δημιουργία μιας κροατο-μουσουλμανικής ομοσπονδίας στη Β.-Ε., η οποία θα μπορούσε να αποτελέσει συνομοσπονδία με την Κροατία. Ο Τούντζμαν και ο Ιζετμπέκοβιτς επικύρωσαν τη συμφωνία στην Ουάσινγκτον. Αντίθετα, οι Σέρβοι της Β., συνεχίζοντας την πολιτική των εθνικών εκκαθαρίσεων, ιδιαίτερα στο βόρειο τμήμα της χώρας, στράφηκαν τον Απρίλιο προς τον θύλακο του Γκόραζντε. Για πρώτη φορά, δύο αμερικανικά αεροπλάνα, εφαρμόζοντας τις αποφάσεις του ΟΗΕ για τις ζώνες ασφαλείας, έπληξαν τις σερβικές θέσεις γύρω από το Γκόραζντε, εγκαινιάζοντας έτσι την πρώτη επέμβαση του ΝΑΤΟ εναντίον χερσαίου στόχου στη Β. Στις 17 Απριλίου, τα σερβικά άρματα επιχείρησαν να εισβάλουν στο Γκόραζντε, παρά τη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός, και το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ τους κάλεσε και πάλι να αποχωρήσουν. Οι Σέρβοι συμμορφώθηκαν με το τελεσίγραφο και νέες δυνάμεις Κυανόκρανων απεστάλησαν στη Β., για να ενισχύσουν τη δύναμη του ΟΗΕ. Τον Μάιο στη Γενεύη, οι ΗΠΑ, η Ρωσία, η Ευρωπαϊκή Ένωση και ο ΟΗΕ επεξεργάζονταν ένα νέο σχέδιο εδαφικού διαμελισμού της Β.-Ε., δίνοντας το 51% στην κροατομουσουλμανική ομοσπονδία και το 49% στους Σέρβους. Τον Ιούλιο του 1994, η ομάδα επαφής, η οποία περιλάμβανε πλέον εκπροσώπους των ΗΠΑ, της Ρωσίας, της Γερμανίας, της Γαλλίας και της Βρετανίας, υιοθέτησε στη Γενεύη το σχέδιο που προσέφερε το 51% στους Κροάτες και τους Μουσουλμάνους και το 49% στους Σέρβους. Το σχέδιο εγκρίθηκε στις 18 Ιουλίου από το κοινοβούλιο της κροατομουσουλμανικής ομοσπονδίας και απορρίφθηκε δέκα ημέρες αργότερα από τους Σέρβους της Β. Στα τέλη Ιουλίου, ο Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς ζήτησε από τους Σέρβους της Β. να αποδεχτούν το σχέδιο ειρήνης, ενώ οι πέντε δυτικές χώρες ανακοίνωσαν νέες κυρώσεις κατά της Γιουγκοσλαβίας. Οι Σερβοβόσνιοι απέρριψαν για άλλη μία φορά το σχέδιο και το Βελιγράδι αποφάσισε στις 4 Αυγούστου να διακόψει «τις πολιτικές και οικονομικές σχέσεις με τη σερβική δημοκρατία της Β.». Ο Ράντοβαν Κάρατζιτς κήρυξε γενική κινητοποίηση των δυνάμεών του, ενώ ύστερα από πολλούς μήνες ενδομουσουλμανικών συγκρούσεων οι βοσνιακές δυνάμεις κατέλαβαν τον θύλακο του Μπίχατς, εκδιώκοντας τις δυνάμεις του Φίκρετ Άμπντιτς, οι οποίες είχαν καταλάβει την περιοχή πριν από έναν χρόνο. Στο τέλος του μήνα, οι Σέρβοι της Β. απέρριψαν μετά από δημοψήφισμα, και πάλι με ποσοστό 96%, το σχέδιο ειρήνης της Ομάδας Επαφής. Η αεροπορία του ΝΑΤΟ απάντησε στις επιθέσεις των Σέρβων εναντίον των δυνάμεων του ΟΗΕ πλήττοντας θέσεις τους έξω από το Σαράγιεβο. Στα τέλη Οκτωβρίου, οι βοσνιακές δυνάμεις επιχείρησαν, για πρώτη φορά ύστερα από πολλούς μήνες, αντεπίθεση σε πολλές περιοχές και οι Σέρβοι υπέστησαν τις πρώτες ήττες, ιδιαίτερα στην περιοχή του Μπίχατς. Στις 18 Νοεμβρίου η αεροπορία των Σέρβων χρησιμοποίησε για πρώτη φορά βόμβες ναπάλμ εναντίον των κατοίκων του Μπίχατς. Την επομένη ο Κροάτης πρόεδρος συναίνεσε και το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ψήφισε ομόφωνα την απόφαση 958, με την οποία δινόταν η άδεια στα αεροπλάνα του ΝΑΤΟ να πλήξουν σερβικούς στόχους στο έδαφος της Κροατίας. Έτσι, βομβαρδίστηκε η σερβική βάση της Ούμπντινα στο έδαφος της Κροατίας και οι Σέρβοι απάντησαν εμποδίζοντας κάθε κίνηση των Κυανόκρανων στα εδάφη που είχαν υπό τον έλεγχό τους και συλλαμβάνοντας 400 ομήρους. Η Ομάδα Επαφής πρότεινε στους Σέρβους της Β. τη δυνατότητα να αποτελέσουν συνομοσπονδία με τη Σερβία, εάν αποδέχονταν το σχέδιο ειρήνης, ενώ ο Ράντοβαν Κάρατζιτς αντιπρότεινε δικό του σχέδιο ειρήνης και ζήτησε τη μεσολάβηση του Αμερικανού πρώην προέδρου Τζίμι Κάρτερ, ο οποίος επισκέφθηκε την περιοχή και πέτυχε κατάπαυση του πυρός την παραμονή των Χριστουγέννων και για μια περίοδο τεσσάρων μηνών. Οι εξελίξεις επιταχύνθηκαν τους πρώτους μήνες του 1995. Η σύγκληση μιας διεθνούς διάσκεψης για την πρώην Γιουγκοσλαβία άρχισε να συζητείται στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στις 13 Φεβρουαρίου το Δικαστήριο της Χάγης διατύπωσε τις πρώτες κατηγορίες για εγκλήματα γενοκτονίας εναντίον μιας ομάδας Σέρβων υπευθύνων του στρατοπέδου Ομάρσκα. Οι ΗΠΑ άλλαξαν στάση και συμφώνησαν να ακολουθήσουν τους Ευρωπαίους εταίρους τους στην Ομάδα Επαφής και να προτείνουν στο Βελιγράδι αναστολή των διεθνών κυρώσεων, με αντάλλαγμα την αναγνώριση της Β.-Ε. και της Κροατίας. Στις 24 Απριλίου, ο Ρίτσαρντ Γκόλντστοoυv, εισαγγελέας του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου της Χάγης για τα εγκλήματα στην πρώην Γιουγκοσλαβία, ανακοίνωσε ότι ο αρχηγός των Σέρβων της Β. Ράντοβαν Κάρατζιτς και ο στρατιωτικός αρχηγός τους Ράτκο Μλάντιτς διώκονταν ως κατηγορούμενοι για γενοκτονία και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Δύο ημέρες αργότερα, παραπέμφθηκε στο Δικαστήριο της Χάγης ο μόνος κρατούμενος Ντούσκο Τάντιτς, κατηγορούμενος για φόνους, βασανιστήρια και βιασμούς στο στρατόπεδο της Ομάρσκα. Τον Μάιο, εν μέσω της αναζωπύρωσης των βομβαρδισμών κατά του Σαράγιεβο, των σφοδρότερων από τον Φεβρουάριο του 1994, ο στρατηγός Ρούπερτ Σμιθ, διοικητής των Κυανόκρανων στη Β., απηύθυνε τελεσίγραφο στους εμπολέμους να σταματήσουν, ειδάλλως θα δέχονταν τα αεροπορικά πλήγματα του ΝΑΤΟ. Την επομένη, απαντώντας σε μία προειδοποιητική επιδρομή του ΝΑΤΟ κοντά στο Πάλε, οι δυνάμεις του Κάρατζιτς βομβάρδισαν δύο υπαίθριους χώρους στην πόλη της Τούζλα, προκαλώντας τον θάνατο 76 ατόμων και τον τραυματισμό 150. Η κατάσταση κλιμακωνόταν επικίνδυνα και την επομένη οι Σέρβοι, απαντώντας σε νέα αεροπορική επιδρομή του ΝΑΤΟ, συνέλαβαν 167 Κυανόκρανους και παρατηρητές του ΟΗΕ και τους χρησιμοποίησαν ως ανθρώπινες ασπίδες σε δώδεκα στρατηγικές τοποθεσίες τους γύρω από το Σαράγιεβο. Οι Σέρβοι βομβάρδισαν πάλι την Τούζλα και συνέλαβαν και άλλους Κυανόκρανους ως ομήρους. Στις 28 Μαΐου το ελικόπτερο του υπουργού Εξωτερικών της Β.-Ε. Ιρφάν Λιουμπίγιανκιτς καταρρίφθηκε με πύραυλο κοντά στο Μπίχατς και σκοτώθηκαν όλοι οι επιβάτες του. Έως το τέλος του μήνα, οι υπουργοί Εξωτερικών της Ομάδας Επαφής αποφάσισαν την ενίσχυση των Κυανόκρανων και τη συνέχιση του διαλόγου με το Βελιγράδι, ενώ οι Σέρβοι της Β.-Ε. εξακολουθούσαν να συλλαμβάνουν ομήρους, οι οποίοι έφτασαν τους 400, ενώ συγχρόνως καταλάμβαναν τα τεθωρακισμένα τους. Στις αρχές Ιουνίου οι Σέρβοι της Β. κατέρριψαν ένα αμερικανικό F-16 κοντά στην Μπάνια Λούκα και λίγο αργότερα απελευθέρωσαν 120 Κυανόκρανους. Ύστερα από αυτές τις εξελίξεις, οι υπουργοί Άμυνας του ΝΑΤΟ και της ΔΕΕ αποφάσισαν τη δημιουργία μιας πολυεθνικής δύναμης ταχείας αντίδρασης για την υποστήριξη των Κυανόκρανων στη Β. Λίγο αργότερα, οι Σέρβοι απελευθέρωσαν μερικούς ακόμη Κυανόκρανους, αλλά ζήτησαν δέσμευση των Δυτικών ότι θα σταματούσαν οι αεροπορικές επιδρομές. Οι Αμερικανοί διέσωσαν και φυγάδευσαν έναν πιλότο τους, ενώ οι Ευρωπαίοι όρισαν τον Σουηδό πρώην πρωθυπουργό Καρλ Μπιλντ ως διάδοχο του λόρδου Όουεν που παραιτήθηκε. Στα μέσα Ιουνίου σφοδρές συγκρούσεις σημειώθηκαν στα περίχωρα της βοσνιακής πρωτεύουσας, ενισχύοντας τις φήμες ότι ο κυβερνητικός στρατός προσπαθούσε να διασπάσει την τρίχρονη πολιορκία του Σαράγιεβο. Προς το τέλος του μήνα, οι Σέρβοι απελευθέρωσαν τους τελευταίους ομήρους και οι δεκαπέντε ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης υιοθέτησαν στις Κάνες μια πρωτοβουλία πέντε σημείων και ανέθεσαν στον ευρωπαίο μεσολαβητή Καρλ Μπιλντ να επιτύχει την άρση της πολιορκίας του Σαράγιεβο και την επανάληψη του διαλόγου ανάμεσα σε όλες τις πλευρές, με βάση το γνωστό σχέδιο ειρήνης. Το καλοκαίρι του 1995 ήταν το θερμότερο του πολέμου στη Β. Στις αρχές Ιουλίου, 30 Ολλανδοί Κυανόκρανοι έπεσαν όμηροι των Σέρβων της Σρεμπρένιτσα. Οι Σέρβοι απηύθυναν τελεσίγραφο στους 450 Ολλανδούς Κυανόκρανους που βρίσκονταν στον θύλακο αυτό, να τον εγκαταλείψουν αφήνοντας και τα όπλα τους, και απαιτούσαν ταυτόχρονα την απομάκρυνση των 44.000 κατοίκων. Λίγες ημέρες αργότερα, κατέλαβαν τη Σρεμπρένιτσα, εκδιώκοντας τους κατοίκους της και τους πρόσφυγες που είχαν συγκεντρωθεί εκεί. Στο Βελιγράδι, ο Σέρβος πρόεδρος Μιλόσεβιτς ανέλαβε να παίξει τον ρόλο του ειρηνοποιού έναντι των ακραίων Σέρβων της Β. και οι δυτικές πρωτεύουσες εναπόθεσαν σε αυτόν τις ελπίδες τους, για να πιέσει τις τοπικές ηγεσίες στο Πάλε και την Κράινα. Στα μέσα Ιουλίου, οι Σέρβοι του Κάρατζιτς εξαπέλυσαν νέα επίθεση εναντίον ενός άλλου θυλάκου, της Ζέπα, και απαίτησαν την εκκένωση ενός τρίτου, του Γκόραζντε. 0 Κάρατζιτς ζήτησε την άμεση παράδοση των βοσνιακών δυνάμεων του Γκόραζντε, ενώ πρότεινε την ανταλλαγή του με ορισμένα τμήματα του Σαράγιεβο. Στις 21 Ιουλίου, η Ομάδα Επαφής απηύθυνε προειδοποίηση στους Σέρβους της Β. και στις 24, μετά τον θάνατο δύο Γάλλων αξιωματικών, η γαλλο-βρετανική ταξιαρχία της δύναμης ταχείας αντίδρασης αναπτύχθηκε στο όρος Ίγκμαν, το οποίο βρίσκεται δίπλα στο Σαράγιεβο. Η Ζέπα κατελήφθη από τους Σέρβους και υπέστη και αυτή εθνική εκκαθάριση, ενώ την ίδια μέρα το Διεθνές Δικαστήριο ανακοίνωσε επισήμως κατηγορία εναντίον του Κάρατζιτς και του Μλάντιτς για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Στις 27 Ιουλίου, καταγγέλλοντας την απουσία μιας θαρραλέας στάσης από τις μεγάλες δυνάμεις, ο εισηγητής του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα στη Γιουγκοσλαβία Ταντέους Μαζοβιέτσκι υπέβαλε την παραίτησή του. Στο τέλος του μήνα, οι Κροάτες κατέλαβαν δύο πόλεις της ανατολικής Β. που κατείχαν μέχρι τότε οι Σέρβοι και προσέγγισαν το Κνιν, προπύργιο των Σέρβων της Κράινα. Στις 4 Αυγούστου, μετά την αποτυχία των διαπραγματεύσεων μεταξύ της Κροατίας και των Σέρβων της Κράινα, ο κροατικός στρατός εξαπέλυσε τη μεγαλύτερη επίθεσή του κατά του Κνιν από την εποχή του σερβοκροατικού πολέμου το 1991. Το Κνιν παραδόθηκε και οι Σέρβοι βομβάρδισαν πόλεις της Κροατίας και το Ζάγκρεμπ, σε αντίποινα. Επωφελούμενες της κροατικής επίθεσης στην Κράινα, οι βοσνιακές δυνάμεις διέσπασαν τον αποκλεισμό του Μπίχατς από τους Σέρβους, που διήρκεσε 1.200 ημέρες. Η αστραπιαία επίθεση των Κροατών τερματίστηκε στις 7 Αυγούστου με την υπογραφή κατάπαυσης πυρός υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, αλλά η νίκη των Κροατών έφερε στους δρόμους περίπου 200.000 Σέρβους πρόσφυγες, οι οποίοι κατευθύνθηκαν προς την Μπάνια Λούκα και το Βελιγράδι. Οι Σέρβοι πρόσφυγες δέχτηκαν τα πυρά της κροατικής αεροπορίας και η δυτική κοινή γνώμη κατήγγειλε αυτή τη φορά τις εθνικές εκκαθαρίσεις που πραγματοποιούσαν οι Κροάτες, οι οποίοι εκδίωκαν ή εξωθούσαν στη φυγή τους Σέρβους κατοίκους της Κράινα. Ο Αμερικανός πρόεδρος Μπιλ Κλίντον δραστηριοποιήθηκε για την αναζήτηση λύσης στο Βοσνιακό, αλλά στις 19 Αυγούστου τρεις ανώτατοι Αμερικανοί διπλωμάτες βρήκαν τον θάνατο σε δυστύχημα, προσπαθώντας να φτάσουν στο Σαράγιεβο. Στις 28 Αυγούστου, και ενώ οι διπλωματικές προσπάθειες συνεχίζονταν στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, νέο βλήμα στο κέντρο του Σαράγιεβο προκάλεσε τον θάνατο 37 ατόμων. Την επομένη, ως απάντηση στη σφαγή του Σαράγιεβο, οι δυτικές δυνάμεις, σε μια χωρίς προηγούμενο επίδειξη δύναμης, εξαπέλυσαν μεγάλη στρατιωτική επιχείρηση εναντίον των σερβικών θέσεων, συνδυάζοντας για πρώτη φορά αεροπορικές επιδρομές και πυρά του πυροβολικού που είχε εγκατασταθεί έξω από το Σαράγιεβο. Ένα γαλλικό Μιράζ καταρρίφθηκε πάνω από τις σερβικές θέσεις και οι δύο πιλότοι του συνελήφθησαν και κρατήθηκαν για μεγάλο διάστημα από τους Σέρβους, οι οποίοι συγχρόνως αρνούνταν το γεγονός της σύλληψής τους. Στις 30 Αυγούστου, οι Σέρβοι της Β. αποφάσισαν να συμπαραταχθούν με τις θέσεις του Σέρβου προέδρου Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς, ο οποίος θα διαπραγματευόταν στο μέλλον και εξ ονόματός τους. Το σκηνικό άλλαξε ριζικά: ο ίδιος ο πρόεδρος της Γιουγκοσλαβίας κατηγόρησε τους Σέρβους ηγέτες της Κράινα ότι οδήγησαν τον λαό τους στην καταστροφή και τον Κάρατζιτς ότι με τους τυχοδιωκτισμούς του επέφερε δεινά στον σερβικό λαό. Η σαρωτική ήττα των Σέρβων στην Κράινα αποκατέστησε την ισορροπία των δύο ισχυρών, δηλαδή Κροατών και Σέρβων, και η δυναμική επανεμφάνιση του κροατικού παράγοντα στην πρώην Γιουγκοσλαβία βοήθησε τις δυτικές δυνάμεις στην παρέμβασή τους, για να παγιώσουν τα τετελεσμένα με αμοιβαίες παραχωρήσεις. Στις αρχές Σεπτεμβρίου, ο διοικητής των δυνάμεων του ΟΗΕ απαίτησε την αποχώρηση των βαρέων όπλων από το Σαράγιεβο, τον τερματισμό κάθε σερβικής επίθεσης στις ζώνες ασφαλείας και τον άμεσο τερματισμό των συγκρούσεων. 0 στρατηγός Μλάντιτς προέβαλε τις δικές του απαιτήσεις και το ΝΑΤΟ εξαπέλυσε νέους βομβαρδισμούς κατά των σερβικών θέσεων. Στις 8 Σεπτεμβρίου εμφανίστηκαν τα πρώτα αποτελέσματα της άμεσης αμερικανικής παρέμβασης. Οι υπουργοί Εξωτερικών της Γιουγκοσλαβίας, της Κροατίας και της Β.-Ε. συμφώνησαν στις βασικές αρχές, στις οποίες θα στηριζόταν η διαδικασία ειρήνευσης στη Β.-Ε. Εξασφαλίστηκε έτσι η εδαφική ακεραιότητα της Β.-Ε. και η κατανομή της στη βάση του 51% έναντι 49%. 0 βοσνιακός στρατός και οι κροατικές δυνάμεις εξαπέλυσαν μεγάλη επίθεση στα ΒΔ της χώρας, ανακαταλαμβάνοντας πολλές στρατηγικές θέσεις στα εδάφη που έλεγχαν έως τότε οι Σέρβοι. Στις 14 Σεπτεμβρίου, ο Αμερικανός απεσταλμένος Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ εξασφάλισε τη συμφωνία των Σέρβων για την απομάκρυνση των βαρέων όπλων από το Σαράγιεβο. Αντίστοιχα, ο βοσνιακός στρατός έθεσε το βαρύ πυροβολικό του υπό τον έλεγχο των δυνάμεων του ΟΗΕ. Στον βορρά, οι κροατικές και μουσουλμανικές δυνάμεις έφτασαν στα περίχωρα της Μπάνια Λούκα ανακαταλαμβάνοντας περίπου το 15% του βοσνιακού εδάφους και προσεγγίζοντας την αναλογία του 51%, το οποίο τους παραχωρούσε το σχέδιο ειρήνης. Στις 20 Σεπτεμβρίου, σταμάτησαν οι αεροπορικές επιδρομές στη Β. Μία εβδομάδα αργότερα οι τρεις υπουργοί Εξωτερικών συναντήθηκαν στη Νέα Υόρκη και κατέληξαν σε συμφωνία για το θεσμικό πλαίσιο υπό το οποίο θα συνυπήρχαν οι τρεις εθνότητες της Β.-Ε. Στις 5 Οκτωβρίου, ο Μπιλ Κλίντον ανακοίνωσε ότι εξασφαλίστηκε κατάπαυση του πυρός για 60 ημέρες στο σύνολο της Β.-Ε. και στο διάστημα αυτό θα διεξάγονταν έμμεσες και στη συνέχεια άμεσες συνομιλίες ανάμεσα στους προέδρους της Β.-Ε., της Κροατίας και της Σερβίας, πέρα από τη διεξαγωγή μιας διεθνούς διάσκεψης ειρήνης. Ως μοναδικός όρος τέθηκε η αποκατάσταση της παροχής ηλεκτρισμού και αερίου στο πολιορκημένο Σαράγιεβο. Στις 12 Οκτωβρίου η κατάπαυση πυρός τέθηκε σε ισχύ σε ολόκληρη τη Β.-Ε. και στις 17 η πρώτη εφοδιοπομπή με ανθρωπιστική βοήθεια έφευγε από το Σαράγιεβο προς το Γκόραζντε. Την επομένη, η Β.-Ε. και η Γιουγκοσλαβία συμφώνησαν να ανοίξουν γραφεία συνδέσμου, ως πρώτο βήμα για την αποκατάσταση των σχέσεών τους. Η Συμφωνία του Ντέιτον και η εφαρμογή της. Την 1η Νοεμβρίου του 1995, οι πρόεδροι της Β.-Ε., της Κροατίας και της Σερβίας συναντήθηκαν για διαπραγματεύσεις σε μια αμερικανική βάση, στο Ντέιτον του Οχάιο. Οι ΗΠΑ και η Ρωσία συμφώνησαν για τον τρόπο συμμετοχής των ρωσικών δυνάμεων στη Δύναμη Ειρήνης (ΙFΟR) του ΝΑΤΟ, η οποία θα επέβλεπε την εφαρμογή της μελλοντικής συμφωνίας ειρήνευσης στη Β.-Ε. Στις 21 Νοεμβρίου 1995, οι πρόεδροι Μιλόσεβιτς (Σερβίας), Ιζετμπέκοβιτς (Β.-Ε.) και Τούντζμαν (Κροατίας) μονόγραψαν στο Ντέιτον τη συμφωνία ειρήνευσης, η οποία διατηρούσε το βοσνιακό κράτος στα διεθνώς αναγνωρισμένα σύνορά του, με πρωτεύουσα το ενοποιημένο Σαράγιεβο. Το κράτος αυτό θα περιλάμβανε δύο κρατικές οντότητες, μία κροατομουσουλμανική και μία σερβική. Μια πολυεθνική δύναμη θα αναπτυσσόταν κατά μήκος των γραμμών αντιπαράθεσης, ενώ συγχρόνως γινόταν άρση των κυρώσεων που είχαν επιβληθεί στη Γιουγκοσλαβία. Ο Ράντοβαν Κάρατζιτς δήλωσε ότι θα προσπαθούσε να κερδίσει ορισμένες τροποποιήσεις της συμφωνίας, αλλά το Βελιγράδι απέκλεισε οποιαδήποτε τροποποίηση της Συμφωνίας του Ντέιτον. Στις 12 Δεκεμβρίου 1995, οι Σέρβοι της Β. απέρριψαν σε δημοψήφισμα (με το μόνιμο πλέον ποσοστό του 96%) τις διατάξεις της Συμφωνίας του Ντέιτον· την ίδια ημέρα πάντως απελευθέρωσαν τους δύο κρατούμενους Γάλλους πιλότους. Η αμερικανική γερουσία ψήφισε υπέρ της αποστολής 20.000 στρατιωτών στη Β.-Ε., στο πλαίσιο της Δύναμης Ειρήνης του ΝΑΤΟ και στις 14 Δεκεμβρίου, με την πανηγυρική παρουσία αρχηγών κρατών, υπουργών Εξωτερικών και εκπροσώπων διεθνών οργανισμών, οι πρόεδροι της Σερβίας, της Κροατίας και της Β.-Ε. υπέγραψαν στο Παρίσι τη συμφωνία ειρήνης, επικυρώνοντας έτσι στην πράξη τον διαμελισμό της Β.-Ε., ύστερα από 3,5 χρόνια πολέμου, στον οποίο βρήκαν τον θάνατο περίπου 200.000 άνθρωποι και εκδιώχθηκαν από τα σπίτια τους 2,5 εκατομμύρια. Στα τέλη Δεκεμβρίου, η δύναμη του ΟΗΕ μεταβίβασε τις αρμοδιότητές της στη δύναμη του ΝΑΤΟ, η οποία θα αριθμούσε 63.000 άντρες και θα τελούσε υπό τη διοίκηση του Αμερικανού ναυάρχου Λέιτον Σμιθ. Στις αρχές του 1996, άρχισαν να τίθενται σε εφαρμογή οι διάφορες διατάξεις της συμφωνίας, για την ανταλλαγή αιχμαλώτων, τη μείωση των εξοπλισμών κλπ., αλλά δεν είναι ακόμα σαφές πώς θα λειτουργήσει μελλοντικά ως ενιαίο κράτος η Β.-Ε., εφόσον τα δύο στρατόπεδα παραμένουν τελείως απομονωμένα μεταξύ τους και τεράστιες διαφορές υφίστανται μέσα στην κροατομουσουλμανική ομοσπονδία. Η δημοκρατία και η πορεία προς την ομαλότητα. Οι πρώτες ελεύθερες εκλογές για την ανάδειξη της τριμελούς βοσνιακής προεδρίας, των μελών του κοινοβουλίου και των κοινοβουλίων των δύο κοινοτήτων (της Κρoατομουσουλμανικής Ομοσπονδίας και της Σερβικής Δημοκρατίας) έγιναν στις 14 Σεπτεμβρίου 1996, υπό την ευθύνη του ΟΑΣΕ (Οργανισμός για την Ασφάλεια και Συνεργασία στην Ευρώπη). Σύμφωνα με τον ΟΑΣΕ οι εκλογές διεξήχθησαν χωρίς σοβαρά προβλήματα. Στην προεδρία εξελέγησαν ο Αλία Ιζετμπέκοβιτς (Κόμμα Δημοκρατικής Δράσης), ο Μομτσίλο Κράισνικ (Σερβικό Δημοκρατικό Κόμμα) και ο Κρέσιμιρ Ζούμπακ (Κροατική Δημοκρατική Ένωση). Ο Αλία Ιζετμπέκοβιτς –που έλαβε και τις περισσότερες ψήφους– έγινε ο πρώτος πρόεδρος της χώρας, μετά την οριστική ανεξαρτησία της, ενώ συγχρόνως δεσμεύτηκε ότι δεν ήταν στις προθέσεις του η ίδρυση ισλαμικού κράτους. Το 1999 η Β.-Ε. υποστήριξε τη νατοϊκή επέμβαση στη Γιουγκοσλαβία (χωρίς να αναμειχθεί άμεσα η ίδια). Κατά τις εκλογές του 2000, πρώτο κόμμα αναδείχτηκε το Σοσιαλδημοκρατικό. Το 2002 συνεχίζονταν εντατικά οι προσπάθειες του ΝΑΤΟ για τη σύλληψη των Κάρατζιτς και Μλάντιτς και την παραπομπή τους σε δίκη στη Χάγη, με την κατηγορία των εγκλημάτων πολέμου, ενώ συγχρόνως η χώρα προσπαθούσε να ορθοποδήσει μετά τις επιπτώσεις του πολέμου. Θωρακισμένα οχήματα της Δύναμης Εφαρμογής του NATO περιπολούν στους έρημους δρόμους της πόλης Μόσταρ, μετά τις συγκρούσεις μεταξύ μουσουλμάνων και Κροατών (1996). Γάλλοι λεγεωνάριοι στο αεροδρόμιο του Μόσταρ (1996). Χαρτονόμισμα των 100.000.000 δηναρίων της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, που κυκλοφόρησε από τους Σέρβους της Βοσνίας το 1993. Φωτογραφία των Δειναρικών Άλπεων από δορυφόρο της ΝΑΣΑ, τον Σεπτέμβριο του 1996, από ύψος 293 χλμ. Στο βάθος αυτού του αραιοκατοικημένου ορεινού όγκου διακρίνεται η Αδριατική θάλασσα (φωτ. NASA, earth.jsc.nasa.gov). Η γραφική πόλη Μόσταρ της Βοσνίας, στον ποταμό Νέρετβα, πριν από τους βομβαρδισμούς. Το δημαρχείο του Σαράγιεβο σε μέρες ηρεμίας της πόλης. Νεαρή γυναίκα της Βοσνίας με την παραδοσιακή ενδυμασία της. Χαλυβουργείο στο Βαρές της Βοσνίας. Κάτοικοι του Σαράγιεβο στα κατεστραμμένα από τους βομβαρδισμούς σπίτια τους. Κιβώτια με ανθρωπιστική βοήθεια του ΟΗΕ στο αεροδρόμιο της βοσνιακής πρωτεύουσας.